Seksueel grensoverschrijdend gedrag in privéklinieken

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is niet iets dat zich beperkt tot de mediawereld. Iedere vrouw die de uitzending van Boos heeft gekeken, zal zich in meer of mindere mate hebben herkend in de getoonde situaties. Ook in de zorg worden grenzen overschreden. We signaleren bij wiemooiwilzijn niet alleen klachten over ingrepen, maar spijtig genoeg ook over seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners. En dat is ernstig. 

‘het mag niet, het mag nooit’

In dit artikel spreken we voor het gemak over patiënten en over zorgverleners. Met patiënt verwijzen we in dit artikel naar de personen die een behandeling aanvragen en/of ondergaan. Bij zorgverlener denk je misschien aan artsen en specialisten die medische noodzakelijk zorg aanbieden, maar ook aanbieders van medisch niet-noodzakelijke zorg zoals cosmetisch artsen en plastisch chirurgen zijn zorgverleners. 

Dat ook de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGJ) het belang van een betere aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag inziet, blijkt uit de nieuwe werkwijze die zij op 20 januari jl. publiceerde. De inspectie gaat controleren hoe zorginstellingen seksueel gedrag voorkomen en of zorgaanbieders wel voldoende zijn doordrongen van de noodzaak daartoe. Tot nu toe ondernam de inspectie alleen actie als er een melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag werd gedaan, maar de focus verschuift nu naar het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het doel is dit ook op de agenda te krijgen bij de branche- en beroepsverenigingen. Dat dit nodig is, bleek ons al eerder.

Naar aanleiding van een klacht over seksueel grensoverschrijdend gedrag door een zorgverlener deden wij onderzoek naar protocollen en beroepscodes. Dat leverde ons bij de overkoepelende organisaties, zoals beroepsverenigingen, weinig op. Seksueel grensoverschrijdend gedrag blijkt geen thema waar de medewerkers informatie over kunnen verschaffen. Bij de vraag waar in de beroepscodes seksueel grensoverschrijdend gedrag beschreven wordt, verwijzen zij naar elkaars beroepscodes. Het was dus even zoeken, maar gedragsregels zijn er natuurlijk wel en daar hebben zorgverleners zich aan te houden. 

Vooropgesteld dat al het gedrag waarbij jij het gevoel hebt dat het jouw grenzen overschrijdt; grensoverschrijdend gedrag is, schrijven we de spelregels in dit artikel toch maar even voor je uit. 

Want grensoverschrijdend gedrag is om vele redenen ter plekke vaak moeilijk te duiden. Een voorbeeld hiervan is onnodige ontkleding tijdens een consult. Ter illustratie schetsen we je de volgende situatie: de zorgverlener vraagt je je uit te kleden tijdens een consult terwijl dit niet past bij  de consultatie of uitvoering van de behandeling. Het overkwam patiënte X.

“Ik bezocht een gerenommeerde kliniek voor een consult over liposuctie van mijn bovenarmen. Tijdens het consult kwamen er aanvullende ingrepen ter sprake zoals liposuctie van mijn taille en lipofilling van mijn borsten. De plastisch chirurg zei mij dat ik mij moest ontkleden zodat hij aan kon geven waar de operatielittekens zouden komen. Toen hij zei dat ik daarvoor ook mijn onderbroek uit moest doen, weigerde ik dat. Hij bleef echter aandringen en hij overrompelde mij daarmee. Ik deed mijn onderbroek naar beneden. Achteraf blijkt dat de operatielittekens buiten de lijnen van mijn onderbroek zouden komen en het dus overbodig was dat ik mij volledig moest ontkleden. Ik heb mij tijdens het gehele consult ongemakkelijk gevoeld.”

Naam patiënt is bekend bij wiemooiwilzijn.

Hoe dient een zorgverlener zich te gedragen tegenover zijn patiënt?

Een arts-patiëntrelatie is gebaseerd op vertrouwen en veiligheid. Iemand die om zorg vraagt is altijd afhankelijk van degene die de zorg aanbiedt. Hierdoor is per definitie sprake van een machtsverhouding en dat maakt dat seksuele getinte opmerkingen, toespelingen en gedragingen vanuit een zorgverlener richting patiënt nooit zijn toegestaan. De in 1994 door de KNMG opgestelde Gedragsbepaling voor artsen zegt in punt II. 11 ‘dat de arts niet verder door dringt tot de privésfeer van de patiënt dan in het kader van de hulpverlening noodzakelijk is.’ Alle vormen van vriendschappelijk en seksueel contact en lichamelijke intimiteiten horen niet in de arts-patiënt-relatie voor te komen. 

Dat betekent dus dat de volgende zaken niet zijn toegestaan;

• contact zoeken met patiënten middels berichten, app, mail en sociale media anders dan noodzakelijk voor de behandeling, (daarbij in acht nemend dat inhoudelijke informatie over de behandeling met en over patiënten via een beveiligde verbinding als een patiëntenportaal moet verlopen i.v.m. privacy en het beroepsgeheim),

• afspreken met patiënten binnen of buiten de zorginstelling (kliniek) anders dan noodzakelijk is voor de behandeling,

• aanrakingen anders dan een handdruk ter begroeting en aanraking noodzakelijk voor het uitvoeren van de behandeling hebben geen plek in het contact tussen zorgverlener en patiënt. Een zorgverlener geeft zijn patiënt dus geen omhelzing of zoen ter begroeting,

• ook bepaalde houdingen en blikken kunnen seksueel geladen zijn en hebben geen plek binnen de relatie tussen zorgverlener en patiënt,

• een zorgverlener onthoudt zich van opmerkingen, toespelingen en ‘grapjes’ die seksueel geladen zijn of zo kunnen worden geïnterpreteerd.

“Toen ik begon met botox, belandde ik via via bij een kliniek waar mij een fillerbehandeling werd aangeboden in ruil voor vrij gebruik van het beeldmateriaal. Omdat ik de behandeling graag wilde en niet zelf zou kunnen betalen, was ik blij met het aanbod. Ik werd door de cosmetisch arts aangesproken met ‘schatje’ en spontaan op mijn mond gekust. Ik kreeg vervolgens weer een gratis behandeling aangeboden. Deze behandeling mislukte volledig en was ronduit traumatiserend voor me. Ik durfde geen klacht in te dienen omdat ik een misplaatst gevoel van schuld en loyaliteit had door de gratis behandelingen. Ik was bang om ruzie te krijgen- doordat ik als ‘lievelingetje‘ behandeld werd en er geen professionele afstand in de arts patiënt relatie was.”

Naam patiënt is bekend bij wiemooiwilzijn.

De ervaring leert dat de communicatie tussen arts en patiënt in privéklinieken vaak laagdrempeliger is dan in een ziekenhuissetting. Dat neemt niet weg dat dezelfde gedragsbepaling ook geldt voor zorgverleners in privéklinieken. 

'Het maakt niet uit of patiënten toestemmen in seksueel getint gedrag of er zelf op aandringen dat een seksuele relatie wordt aangegaan. Tijdens de zorgrelatie zijn patiënten afhankelijk van zorgverleners en daarom is het nooit toegestaan. Een zorgverlener die een relatie met een patiënt wil aangaan, moet een expliciet en volledig einde maken aan ieder optreden als behandelaar van de patiënt.' bron: IGJ brochure 'het mag niet, het mag nooit.'

'Het moge duidelijk zijn dat de KNMG-gedragsregel II.11 geen enkele ruimte laat voor het aangaan van een liefdes- of vriendschapsrelatie tijdens of direct volgend op een behandelrelatie. Bij overtreding van deze gedragsregel schuwt het tuchtcollege dan ook niet om forse maatregelen op te leggen, zoals schrapping uit het BIG-register' bron: https://www.wijnenstael.nl/publicaties/2696 'vriendschapsrelatie arts en patiënt uit den boze.''

'Seksueel contact met patiënten komt voor ondanks afkeuring alom. Het positieve oordeel achteraf van de daders (zorgverleners) staat in contrast met de mogelijke negatieve gevolgen voor de patiënten die zijn aangetoond en in ieder geval nooit van tevoren uitgesloten kunnen worden.' bron: https://www.ntvg.nl/artikelen/seksueel-contact-tussen-arts-en-patient

Waar kun je terecht met je klacht over seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Klacht melden bij de zorgaanbieder 

Je kunt een melding maken bij de zorgaanbieder zelf. Elke zorgaanbieder in Nederland is verplicht een interne en externe klachtenfunctionaris in dienst te hebben en moet een makkelijk bereikbare klachtenprocedure aanbieden op de website en in de wachtkamer. De melding van de klacht moet binnen 6 weken leiden tot een terugkoppeling naar de patiënt. 

Tuchtrechtelijke procedure

Indien de uitkomst van het onderzoek van de zorgaanbieder niet leidt tot een bevredigende oplossing, kun je middels een klaagschrift je klacht neerleggen bij een regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg. Het regionaal tuchtcollege beoordeelt of de zorgverlener zich heeft gehouden aan zijn beroepsnormen. Als een zorgverlener zich niet aan zijn beroepsnormen heeft gehouden, kan het Tuchtcollege een maatregel als een berisping, schorsing of schrapping uit het BIG-register opleggen. Download het voorbeeld klaagschrift hier.

Juridische procedure

Daarnaast kun je natuurlijk een melding maken of aangifte doen bij de Politie. Het is niet gebruikelijk zowel een tuchtrechtelijke procedure als een juridische procedure te starten, maar het kan wel. Een melding kan waardevol zijn als er meerdere meldingen over dezelfde zorgverlener zijn of worden gedaan. Met het doen van aangifte vraag je de politie om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen naar de dader. In het geval van een feit waarbij snel handelen wenselijk is, is het altijd aan te raden aangifte te doen omdat alle overige klachtenprocedures lange(re) tijd in beslag nemen. Online een melding maken of aangifte doen kan hier. Bij spoed bel: 112 Geen spoed: 0900-8844.

Het Centrum Seksueel Geweld is er voor iedereen die te maken heeft gehad met seksueel geweld. Je kunt veilig en anoniem met hen spreken over wat je overkomen is. Bel 0800-0188.